Pedagog specjalny

 

Podobnie wygląda terapia ręki dla dorosłych, np. w chorobach reumatycznych, po urazach, złamaniach czy przy innych chorobach współistniejących. Różnicą jest to, że w takich przypadkach najczęściej mamy do czynienia z nauką umiejętności, które zostały już wykształcone wcześniej, a w konsekwencji jakiegoś zdarzenia pacjent je utracił. Terapia ręki odbywa się z terapeutą w gabinecie oraz w domu przy wykonywaniu odpowiednich ćwiczeń i ruchów. Ważne jest, aby terapia była funkcjonalna – by każdy ruch i umiejętność ruchowa ręki mogła się przydać pacjentowi w codziennym dniu.  

 

opracowała: Anna Witkowska

 

 

 

Neurosensomotoryczna Terapia Taktylna dr S. Masgutowej w pracy nauczyciela przedszkola z dziećmi z wyzwaniami rozwojowymi

 

            Twórcą Terapii Neurotaktylnej jest dr Swietłana Masgutowa – psycholog. Metoda oparta na praktyce dr Masgutowej w pracy z dziećmi i dorosłymi. Elementy terapii wykorzystała w pracy z ofiarami wojen, trzęsień ziemi, katastrofy kolejowej w 1989 w Rosji oraz z ofiarami katastrofy w Czarnobylu. Skuteczność metody postanowiła wykorzystać w pracy z osobami z wyzwaniami rozwojowymi. Dzięki skuteczności jej programów w USA i Kanadzie powstały organizacje rodziców dzieci z wyzwaniami rozwojowymi (ponad 700 osób) oraz specjalistów fizjoterapeutów, rehabilitantów, psychologów, specjalistów od SI, terapii słuchu i wzroku, lekarzy.

            Dr Masgutowa jest twórcą interdyscyplinarnego programu – neurosensomotorycznej integracji schematów odruchów niemowlęcych. Od 1988 roku prowadzi badania naukowe dotyczące terapeutycznych technik stosowanych w integracji odruchów. Przedmiotem jej badań jest wpływ pierwotnego ruchu na rozwój sensomotoryczny i kształtowanie procesów poznawczych. Jej praca obejmuje badanie wpływu rozwoju motorycznego na sferę emocjonalną i kształtowanie osobowości.

            Neurosensomotoryczna terapia taktylna proponuje techniki masażu i stymulacji skóry, które wpływają na rozwój funkcji półkul i kory mózgowej, śródmózgowia i tylnych partii mózgu.

            Jest rodzajem masażu, który pobudza oraz przygotowuje receptory skóry do prawidłowego odbioru bodźców sensorycznych pochodzących z otoczenia. Zwiększa świadomość ciała i reguluje zaburzenia skóry w odbiorze wrażeń dotykowych. Reguluje reakcje mózgu na informacje pochodzące ze skóry i mięśni. Normalizujące działanie, potwierdzone w pracy z dziećmi i dorosłymi, pozwala na łączenie terapii taktylnej z różnymi innymi technikami rehabilitacji, jako metodę wspierającą rozwój dziecka, a także pomocną w terapii osób dorosłych.

            Nadrzędnym celem terapii taktylnej jest wyciszenie, aktywizacja świadomości kinestetycznej, poprawa odbioru wrażeń dotykowych, regulacja napięcia mięśniowego oraz wspomaganie integracji sensomotorycznej i integracji odruchów. 

Techniki te wykorzystują specjalny dotyk  i stymulację, co reguluje:

• integrację odruchów,
• zakres napięcia mięśniowego,
• integrację sensomotoryczną,
• świadomość kinestetyczną.

Metoda neurosensomotorycznej terapii taktylnej jest skutecznie wykorzystywana zarówno u dzieci, jak i dorosłych podczas pracy z:

• porażeniami mózgowymi,
• autyzmem,
• zachowaniami agresywnymi,
• opóźnieniami w rozwoju umysłowym,
• nadpobudliwością psychoruchową,
• trudnościami w nauce,
• zaburzeniami mowy,
• zaburzeniami integracji sensorycznej.

Skóra

Jest najstarszym i najbardziej wrażliwym organem zmysłowym oraz pierwotnym narzędziem komunikacji. Ze skórą związany jest zmysł dotyku – zmysł pierwotny i źródło innych zmysłów. Rozwija się on najwcześniej w ludzkim embrionie. Umiejętność wczuwania się w przeżycia innych ludzi i wyciągania wniosków na podstawie ich stanów umysłu, kontrola zachowań emocjonalnych oraz reakcje na sygnały emocjonalne płynące od innych osób, wymagają rozwiniętej kory okołooczodołowej. Rozwija się ona w całości po urodzeniu, a okres krytyczny przypada na pierwsze trzy lata życia.

Funkcje skóry:

• percepcja bodźców,
• termoregulacja organizmu,
• ochrona mechaniczna, chemiczna,
• wytwarzanie melaniny,
• gospodarka wodno-mineralna,
• udział w wymianie tlenu i dwutlenku węgla,
• wytwarzanie witaminy D,
• wydzielanie hormonów.

Rozwój ten nie jest automatyczny, ale zachodzi pod wpływem interakcji społecznych.

Terapia neurotaktylna  

            Nazwa  pochodzi od łacińskich słów: „tactilis” (dotykowy), „neurоsis” (układ nerwowy), co oznacza stymulację zmysłu dotykowego poprzez wykorzystanie neurologicznych zasobów aktywności ruchowej organizmu.

Założenia Terapii Taktylnej wg dr S. Masgutowej:

– holistyczne spojrzenie na człowieka, na jego rozwój i doświadczenie. Może być stosowana: samodzielnie, jako jedna z podstawowych technik w terapii, jako technika wspomagająca przy realizacji wynikającego z diagnozy indywidualnego programu terapeutycznego osoby. Neurosensomotoryczna Terapia Taktylna proponuje techniki masażu i stymulacji skóry, które aktywizują rozwój funkcji mózgu i układu nerwowego.

Założenia Terapii Taktylnej wg dr S. Masgutowej:

• uruchomienie naturalnych mechanizmów integracji sensorycznej (prawidłowy odbiór bodźców),
• stymulacja receptorów odbywająca się zgodnie z ich funkcjami,
• stymulacja zgodna ze wzrostem skóry, strukturą mięśniową i kostną,
• optymalizacja funkcjonowania układu nerwowego oraz odnowa utraconych funkcji układu nerwowego lub mózgu.

Terapia neurotaktylna programu daje dobre wyniki w zakresie sensoryczno-proprioceptywnej stymulacji odruchów, co reguluje:

• integrację odruchów,
• napięcie mięśniowe,
• integrację sensomotoryczną,
• świadomość kinestetyczną ciała.

            Założeniem metody jest uruchomienie naturalnych mechanizmów rozwoju i samoregulacji organizmu. Prawidłowo działający zmysł dotyku jest podstawowym warunkiem dla prawidłowego rozwoju, funkcjonowania mózgu i układu nerwowego, aktywności ruchowej, rozwoju sfery emocjonalnej, intelektualnej oraz kształtowania się osobowości. Czucie dotyku jest również związane z sensoryczną i proprioceptywną stymulacją odruchów niemowlęcych. Podstawą w pierwszych tygodniach i miesiącach życia dziecka jest dotyk.

Zmysł dotyku

`Dotyk to zdolność postrzegania i odczuwania otoczenia, odbywa się poprzez kontakt ze skórą. Podłożem powstania wrażeń dotyku lub ucisku skóry są procesy nerwowe zapoczątkowane pobudzeniem receptorów wrażliwych na bodźce mechaniczne, które zamieszczone są w skórze i tkance podskórnej. Skóra jako narząd zmysłowy odpowiada za różne rodzaje czucia: ucisk, docisk, wibracja, ciśnienie, odbiór temperatury, priopriocepcja.

`Główne drogi przewodzenia impulsów dotykowych to: drogi wstęgi przyśrodkowej, pień mózgu, jądro smukłe i klinowate, wzgórze wzrokowe  i kora somatosensoryczna.

Unerwienie skóry

`Funkcjonowanie zmysłu dotyku jest złożoną, kompleksową pracą całego układu nerwowego. Bodźce czuciowe są przewodzone do rdzenia kręgowego, skąd przez most, układ siatkowaty i wzgórze do kory mózgowej. Bodźce czuciowe z głowy i twarzy przewodzone są bezpośrednio do kory mózgowej V-tym nerwem czaszkowym. Impulsy nerwowe biegną wzdłuż dróg nerwowych zwanych łukiem odruchowym. Łuk odruchowy składa się z następujących elementów: Narządu odbiorczego (receptora) – receptory skóry, mięśni, gruczołów czy błon śluzowych. Drogi biegnącej z obwodu do OUN (do rdzenia kręgowego, pnia mózgowego albo mózgu), a drogę tę stanowią wypustki neuronu przewodzącego dośrodkowo; jest to droga doprowadzająca – aferentną. Ośrodka nerwowego, w którym następuje przejście pobudzenia z neuronu dośrodkowego na komórki nerwowe stanowiące ośrodek nerwowy, których aksony tworzą: Drogę odprowadzającą (eferentną), przewodzącą impulsy nerwowe z ośrodka do: Narządu wykonawczego (efektora) – mięśnie lub gruczoły.

 Układ dotykowy a twór siatkowaty

            Twór siatkowaty to skupienia ciał komórek nerwowych i krótkie pasma włókien nerwowych przebiegające pomiędzy nimi. Ta siateczka nerwowa rozciąga się w pniu mózgu od międzymózgowia do rdzenia przedłużonego i niesie impulsy od rdzenia przedłużonego i mostu do wzgórza, móżdżku i nowej kory. Od okresu płodowego twór siatkowaty aktywizuje nową korę. Reaguje na wszystkie rodzaje bodźców: dotykowe, proprioceptywne, słuchowe, wzrokowe, zapachowe, smakowe i płynące z układu przedsionkowego. Ma zdolność modulowania bodźców czuciowych i ruchowych. Osłabienie impulsów płynących z tworu siatkowatego do kory mózgu prowadzi do obniżenia, „uśpienia” jej aktywności.

Receptory – percepcja

Podłożem powstawania wrażeń dotyku lub ucisku skóry są procesy nerwowe. Zadaniem receptora jest odebranie bodźca i zamiana go w potencjał czynnościowy, który przekazywany jest wzdłuż aksonu do kolejnych struktur układu nerwowego. Budowa i położenie receptora określają jego wrażliwość i sposób reagowania na poszczególne cechy bodźców mechanicznych. Pobudzeniu danego typu receptora odpowiada określone wrażenie. Receptory współdziałają w odbieraniu bodźców z innymi receptorami czuciowymi, co daje złożone wrażenia np. odczuwanie wilgotności powstaje poprzez pobudzenie receptorów dotyku i zimna.

Podział receptorów

Mechanoreceptory – odkształcenie, ucisk, dotyk, grawitacja, wibracja

Termoreceptory – zimno, ciepło

Fotoreceproty – wrażenia świetlne

Nocyreceptory – ból

Chemoreceptory – chemiczne środowisko wewnętrzne, węch, smak

Eksteroreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego (temperatura, dotyk, uszkodzenie, smak)

Telereceptory – odbieranie bodźców ze środowiska zewnętrznego dalszego (wzrokowe, słuchowe)

Interoreceptory – odbieranie bodźców ze środowiska wewnątrzustrojowego

Proprioreceptory – zmiany w mięśniach, ścięgnach, torebkach stawowych, narzędzie równowagi

Specjalne – wzrok, słuch, smak, węch, równowaga

Powierzchniowe – dotyk, ucisk, ciepło, zimno

Głębokie – położenie (grawitacja), wibracja, ból głęboki

Trzewne – głód, pragnienie, nudności, ból trzewny

Rozwój zmysłu dotyku

            Zmysł dotyku rozwija się jako jeden z pierwszych, to zmysł pierwotny. Pięć i pół tygodnia po zapłodnieniu dziecko czuje, kiedy ktoś dotyka jego warg lub nosa. Ta wrażliwość rozszerza się szybko na całe ciało. W dziesiątym tygodniu obejmuje brodę, powieki, ręce i nogi, w dwunastym reaguje prawie całe ciało.

            Pierwsze reakcje dotykowe występują na niższych poziomach OUN – w rdzeniu kręgowym i pniu mózgu. Obwody, które pośredniczą w czuciu dotyku rozwijają się stopniowo, poczynając od najniższych części, przez wzgórze, kończąc na korze.

            W drugiej połowie ciąży, gdy dziecko wierci się i kopie, dotyka twarzy i nóżek, obraca się uderzając w otaczające je łożysko, dostarcza sobie bodźców somatosensorycznych i pozwala im zająć stałe miejsce w korze. W ten sposób tworzy się mapa sensomotoryczna naszego ciała w korze.

            Mapy ciała tworzą się już w życiu płodowym, ale na szczegółowe dopracowanie istniejących w mózgach map ciała wpływają doświadczenia, które są naszym udziałem przez całe życie. Pierwsze doświadczenia dotykowe określają zakres możliwej wrażliwości czuciowej i odgrywają zdumiewająco dużą rolę w ogólnym rozwoju mózgu. Eksperymenty z użyciem technik obrazowania mózgu pokazały, że pierwszorzędowe obszary dotykowe i ruchowe są jedynymi rejonami kory, które u noworodków przejawiają jakąkolwiek znaczącą aktywność. Wrażenia dotykowe docierają ze wszystkich obszarów skóry do mózgu, pobudzając wiele różnych jego obszarów i poziomów: od pnia mózgu, wzgórza poprzez układ limbiczny (odpowiedzialny za emocje), aż do płata ciemieniowego (czuciowej kory mózgu). W dniu pierwszych urodzin dziecko opracowuje informacje dotykowe czterokrotnie szybciej niż w chwili narodzin. Szybkość ta podwoi się do szóstego roku życia, dochodząc do poziomu zbliżonego do reakcji dorosłej osoby. Dzieci czują najlepiej ustami, nawet w wieku pięciu lat bardziej wrażliwa na dotyk jest twarz niż ręce. W pierwszych dwóch latach życia dziecko zaczyna preferować jedną z rąk. Wrażliwość dotykowa chłopców różni się od wrażliwości dziewcząt. Noworodki płci żeńskiej są z reguły bardziej wrażliwe na dotyk niż chłopcy i różnica ta utrzymuje się przez całe życie. Chłopcy na ogół mają bardziej wrażliwą na dotyk jedną stronę ciała, poczynając od ok. 6-11 roku życia i jest to zwykle niedominująca strona. U dziewcząt rozkłada się to bardziej symetrycznie.

Dotyk a propriocepcja

            Propriocepcja oznacza odbieranie bodźców związanych z ruchem i położeniem ciała. Nazywana jest inaczej zmysłem pozycji lub zmysłem mięśniowym. Zawdzięczamy jej poczucie, że mamy ciało, a także świadomość swojego ciała jako czegoś związanego z nami. Dzięki temu możliwe są wszystkie nasze ruchy świadome i automatyczne oraz reakcje odruchowe.

Propriocepcja

            Informuje nas, gdzie w przestrzeni znajduje się nasze ciało oraz jak rozłożone są względem siebie jego części, jak bardzo i jak szybko rozciągają się nasze mięśnie i z jaką siłą pracują. Ma również wpływ na prawidłowe napięcie mięśniowe i duży udział w tworzeniu się schematu ciała. Receptory, zwane proprioceptorami, znajdują się w mięśniach, skórze, ścięgnach, stawach, więzadłach i tkance łącznej.

Skóra a propriocepcja

Układ proprioceptywny odbiera bodźce związane z uciskiem, rozciąganiem, wibracją, ustawieniem i ruchem części ciała wobec siebie. Ważną funkcją propriocepcji jest pomoc w modulacji poziomu pobudzenia: podnosi go, gdy jest zbyt niski, obniża gdy jest za wysoki. Doznania proprioceptywne uspokajają i organizują nas, przywracają równowagę gdy jesteśmy za mało lub za bardzo stymulowani w obrębie jakiegokolwiek innego zmysłu. Rozwojowo i funkcjonalnie układ proprioceptywny jest ściśle związany z układem przedsionkowym. Niektóre podręczniki nie rozpatrują tych dwóch układów oddzielnie.

Zmysł równowagi

Układ przedsionkowy zwany zmysłem równowagi jest odpowiedzialny za nasze relacje z grawitacją. Zmysł równowagi dostarcza mózgowi informacji dotyczących pozycji ciała w przestrzeni, co pozwala czuć się bezpiecznie w polu grawitacyjnym, mieć świadomość i orientację kierunku. Dzięki zmysłowi równowagi rozróżniamy prawą i lewą stronę, górę i dół, rozróżniamy kierunki świata i mamy informację o stosunkach przestrzennych pomiędzy nami i otoczeniem. Podczas ruchu ciała łączą się wrażenia skórne z informacjami propioceptywnymi i przedsionkowymi, co pozwala mózgowi odbierać informację o ruchu i szybkości tego ruchu, także, gdy ciało przemieszcza się biernie. Współpracujące zmysły dotykowy, przedsionkowy i proprioceptywny dają możliwość oceny ciężaru, kształtu, struktury dotykanych przedmiotów.

Somatognozja

To świadomość i prawidłowa identyfikacja własnego ciała. Jest to funkcja korowa. Jest wynikiem syntezy całości wrażeń odbieranych świadomie i podświadomie, które definiują usytuowanie ciała w przestrzeni i ruchu. Pojęcie przestrzeni własnego ciała znajduje się w bliskim związku z percepcją przestrzeni poza własnym ciałem. Somatognozja to przykład integracji wymiaru neurologicznego (schemat ciała) i psychologicznego (obraz własnego ciała).

Ewolucja rysunku dziecka wykonanego przez prawidłowo rozwijające się dziecko:

3 lata – na rysunku brakuje tułowia, kończyny odchodzą od głowy,

4 lata – głowa i tułów nie są oddzielone,

5 lat – głowa połączona z tułowiem szyją, kończyny dwuwymiarowe,

6-7 lat – wizerunek ma coraz więcej szczegółów, szyja, ręce, ubranie, ruch.

U dziecka zdrowego konstruowaniu schematu ciała towarzyszy proces postrzegania i porządkowania przestrzeni.

Trzylatek rysuje koło.

Trzy ½ – latek rysuje krzyż.

Czterolatek rysuje kwadrat.

Cztery ½ – latek – pięciolatek rysuje X.

Pięciolatek rysuje trójkąt.

Sześciolatek rysuje dwie linie równoległe i flagę angielską.

Siedmiolatek rysuje romb i równoległobok.

Ok. 4 r.ż dziecko przyswaja pojęcia przed-za, nad-pod itd. Ok. 5 roku wie, że ciało ma dwie strony. Sześciolatek potrafi identyfikować pojęcia „strona prawa” i „strona lewa” za stronami swojego ciała.

Dotyk i jego znaczenie dla rozwoju

Dotyk jest niezbędny do:

• prawidłowego rozwoju zdolności czuciowych i ruchowych dziecka,
• ma również ogromny wpływ na jego rozwój fizyczny,
• dobre samopoczucie,
• potencjał poznawczy,
• zdrowie ogólne .

            Dotyk i czułość opiekunów są niezbędne, aby utrzymać aktywność układu limbicznego, który budując emocjonalny stosunek do nowych sytuacji ułatwia procesy uczenia się.

            Wrażliwość na dotyk jest bardzo silna już u noworodka. Szczególnego znaczenia dla jego rozwoju, nabierają wszelkiego rodzaju masaże i zabiegi pielęgnacyjne. Są one mocno odczuwane przez dziecko i sprawiają mu dużą przyjemność, pomagają poznawać otoczenie.

Eksperyment Harry’ego Harlowa

Pokazał, że tym, co wiąże małe małpki z matką, uspokaja i daje poczucie bezpieczeństwa jest kontakt przez dotyk. Wykazał jak oddzielenie od matki wpływa na wzrost i funkcjonowanie układu odpornościowego młodych małp:

• małpiątka stają się bardzo przygnębione,
• poziom hormonów stresu podnosi się nawet podczas krótkiej separacji,
• długie okresy rozłąki upośledzają czynność układu odpornościowego trwale (powyżej
• 10 dni).

Dotyk zwiększa produkcję hormonu NCW (Nerwowego Czynnika Wzrostu) w mózgu, który:

• ma związek z ruchem,
• orientacją przestrzenną,
• percepcją dotykową i wzrokową,
• podwyższa aktywność układu nerwowego.

Niezaspokojenie potrzeby dotyku powoduje zmniejszenie stymulacji kory mózgowej, wzrost napięcia mięśniowego, impulsywność, poczucie izolacji, agresję. Obniżone funkcjonowanie sensoryczne, ruchowe i psychiczne u dzieci obecnie kojarzone jest ściśle z brakiem dotyku.

Na poziomie fizycznym człowiek potrzebuje:

• czterech dotyków dziennie, żeby przeżyć,
• ośmiu, żeby czuć się dobrze,
• dwunastu, żeby się rozwijać.

Virgina Satir

            Funkcjonalnie zmysł dotyku składa się z dwóch części: ontogenetycznie i filogenetycznie starszej, zwanej protopatyczną, która ostrzega, zabezpiecza i broni organizm przed uszkodzeniem, oraz młodszej, zwanej epikrytyczną, która dotyczy bodźców nieco silniejszych i daje dokładniejszą informację o lokalizacji i charakterze bodźca.

            U noworodka przeważa czucie protopatyczne – dziecko wie, że zostało dotknięte, ale nie umie precyzyjnie określić miejsca. Nadwrażliwość na dotyk dotyczy czucia protopatycznego. Bodźce dotykowe płyną nieustannie, układy eliminujące decydują, które z nich przepuścić – zareagować odruchowo lub dopuścić do świadomości. Są one rozpracowywane w ścisłej interakcji z bodźcami proprioceptywnymi, przedsionkowymi, wzrokowymi i słuchowymi, również z tego powodu trudno jest rozdzielić dysfunkcje tych układów.

Zaburzenia integracji bodźców dotykowych występują w następujących postaciach:

Nadwrażliwość dotykowa – „o nie!”- bodźce dotykowe są odbierane jako przykre, występuje więc: podświadome i świadome unikanie pewnych materiałów, bliskości osób i przedmiotów, noszenia skąpej odzieży. Odbieranie bodźców dla reszty ludzi obojętnych jako nieprzyjemnych np. dotyk zwłaszcza twarzy, głaskanie, czesanie, obcinanie paznokci, dotykanie piasku, gliny itp. negatywne reakcje emocjonalne (agresja lub strach) na te bodźce lub na sytuację, w której mogą wystąpić.

Podreaktywność dotykowa – „nuda”

            Dziecko ma skłonność do lekceważenia dotyku bez względu na jego jakość. Występuje niezdolność do precyzyjnego rozróżniania, lokalizacji, rozległości, ilości i identyfikacji w czasie. Powoduje to niezdolność rozróżniania kształtów bez kontroli wzroku, deficyt w rozwoju schematu ciała, wtórnie – zaburzenia motoryki dużej i małej, rozumienia przestrzeni oraz wyższych czynności umysłowych. Poszukiwanie sensoryczne – „więcej”: Dziecko potrzebuje więcej mocnych ucisków i więcej kontaktu poprzez skórę niż inni. Często intensywnie i impulsywnie poszukuje szczególnych rodzajów powierzchni i faktur. Bardzo lubi brudzące zabawy.

Kombinacja sensoryczna – „lubię to, nienawidzę tamtego”

            Niejednorodny zespół zachowań i reakcji na różne bodźce dotykowe. Zespół ten charakteryzuje duża niejednorodność, zmienność i może występować jednocześnie podwrażliwość i nadwrażliwość na dotyk.

Dyspraksja rozwojowa zaburzenie dotyczące jednocześnie niedostatecznej integracji bodźców taktylnych, propioceptywnych i przedsionkowych:

• wtórnie zaburzony jest schemat ciała,
• rozumienie stosunków przestrzennych,
• planowanie ruchowe (praksja),
• występują trudności w radzeniu sobie w nowych sytuacjach,
• problemy z rozumieniem słownych poleceń, głównie dotyczących ruchu,
• trudności z naśladowaniem ruchu,
• problemy z logiką rysunku.

Rozwój sensomotoryczny

Sensoryka zależy od percepcji i integracji bodźców ze wszystkich zmysłów. Motoryka obejmuje lokomocję i kontrolę postawy. Integracja sensomotoryczna jest organizacją bodźców odbieranych przez wszystkie narządy zmysłów i przetwarzaniem ich przez układ nerwowy w taki sposób, aby mogły być użyte do celowego działania. Integracja bodźców w korze mózgowej dziecka po urodzeniu odbywa się na czterech poziomach, które wyznacza wiek biologiczny:

Poziom 1- dwa pierwsze miesiące życia

Poziom 2 – do końca pierwszego roku życia

Poziom 3 – od pierwszego do końca trzeciego roku życia

Poziom 4 – od trzeciego do szóstego roku życia.

Poziom 1

Następuje powiązanie bodźców dotykowych odbieranych przez dziecko podczas czynności pielęgnacyjnych oraz związanych z zaspokajaniem podstawowych czynności życiowych, co prowadzi do wytworzenia się więzi między dzieckiem a matką. Integracja bodźców przedsionkowych i proprioceptywnych, umożliwiająca koordynację ruchów oczu, utrzymanie postawy i napięcia mięśniowego, pozwala radzić sobie coraz lepiej z grawitacją.

Poziom 2

Następuje integracja bodźców z trzech podstawowych kanałów sensorycznych: przedsionkowego, proprioceptywnego i dotykowego. Na tej podstawie tworzy się:

• umiejętność koncentracji uwagi,
• koordynacja,
• planowanie ruchu,
• zaczyna tworzyć się świadomość własnego ciała,
• stabilność emocjonalna.

Poziom 3

            Następuje integracja bodźców wzrokowych i słuchowych oraz współdziałanie bodźców pochodzących z tych zmysłów z równowagą i propriocepcją. Służy to dalszemu:

• tworzeniu się świadomości własnego ciała,
• koordynacji wzrokowo-ruchowej,
• rozwojowi mowy i zdolności jej rozumienia,
• rozwojowi celowej aktywności ruchowej,
• panowaniu nad ruchami i posturą.

Poziom 4

            Na tym poziomie odbywa się specjalizacja półkul mózgowych i lateralizacja czynności ciała. Powstają efekty końcowe integracji odbywającej się na poprzednich poziomach. Dziecko uzyskuje:

świadomość i prawidłową identyfikację własnego ciała (somatognozja),

kontrolę nad funkcjami fizjologicznymi,

rośnie poczucie zaufania do siebie,

koncentracja uwagi,

pojawiają się umiejętności organizacyjne.

To wszystko stanowi podstawę edukacji szkolnej.      

            Doskonalenie się integracji zmysłowej i lateralizacji trwa jeszcze do około 10 roku życia. Stopień integracji systemu dotykowego jest dobrym wskaźnikiem integracji sensorycznej całego ciała. Utrzymanie mózgu w stanie aktywności i dobrej organizacji działania wymaga odpowiedniej ilości wrażeń dotykowych.

Dotyk a odruchy niemowlęce

            Odruch to automatyczna, stereotypowa reakcja organizmu na bodziec, bez udziału kory mózgowej. Odruchy stanowią ogólną zdolność organizmu do reagowania na bodźce sensoryczne, są też jednocześnie pewnym programem pierwotnych ruchów i działań danych nam od natury, które pozwolą przetrwać organizmowi w danych warunkach. Odruchy niemowlęce uaktywniane są przez stymulację błędnika, ruch głowy i zmianę pozycji ciała w przestrzeni lub stymulację dotykową. Nieprawidłowe funkcjonowanie tych trzech podstawowych zmysłów może wywoływać niewłaściwą odpowiedź motoryczną.

            Terapie dotykowe korzystnie wpływają na poprawę stanu zdrowia dzieci z różnymi schorzeniami np. astmą, cukrzycą, rakiem, autyzmem, schorzeniami skóry, zaburzeniami łaknienie, zespołami zaburzeń psychicznych. Terapia masażem poprawia nastrój i przystosowanie społeczne dzieci, które były wykorzystywane seksualnie i maltretowane.

Diagnoza

Ustalamy:

Czy pacjent ma świadomość swojego ciała i jego aktywności kinestetycznej?

Czy reakcja na dotyk jest adekwatna do bodźca?

Zakres ruchomości stawów

Diagnoza –Wywiad-Obserwacja-Wywiad

Czy dziecko:

Jako niemowlę nie zawsze odbierało dotyk jako przyjemny lub uspokajający?

Przesadnie reaguje na ból?

Nagle dotknięte (lekko) reaguje przesadnie?

Ma łaskotki?

Unika zabaw w piasku, plasteliną, masą solną, farbami?

Unika używania rąk?

Jest kapryśne w kwestii materiałów, z jakich wykonane są jego ubrania?

Nie lubi golfów, obcisłych ubrań, woli luźne ubrania?

Jest nadmiernie wrażliwe?

Nie lubi mycia twarzy, zębów, czesania, obcinania włosów, paznokci, kąpieli?

Nie lubi dziecięcego baraszkowania z rodzicami lub rodzeństwem, nie lubi turlać się po podłodze, podskakiwać, robić fikołków?

Nie lubi lekkiego dotyku, a toleruje mocny, stanowczy?

Lubi dotyk, poszukuje dotyku, lubi gwałtowne zabawy?

Nie reaguje na bodźce dotykowe?

Nie reaguje na ból fizyczny, wydaje się nie zauważać, że się skaleczyło, uderzyło?

Często wkłada ręce i przedmioty do buzi?

Pcha, pociera ciałem o przedmioty, ścianę, podłogę itp?

Drapie się, szczypie, gryzie, ciągnie za włosy, bije się itp?

Zasady prowadzenia terapii taktylnej

• Wybór nacisku zależy od potrzeb korekcji układu taktylnego.
• Siła ucisku powinna być dostosowana do pacjenta.
• Ruchy powinny być spokojne, wolne i rytmiczne.
• Nacisk dłoni na tyle silny, by działał stymulująco i był przyjemny.
• Terapię można wykonywać przy spokojnej, relaksującej muzyce, łączyć z terapią logopedyczną, ogólnorozwojową, kształcenie schematu ciała.

Kroki terapii – przód

1. Stymulacja czucia dotykowego przedniej powierzchni ciała.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie długości, rozmiaru i granic ciała.
• Aktywizacja kinestetycznej świadomości i granic własnego fizycznego ja.
• Uświadomienie połączeń środka ciała z kończynami i wzmocnienie orientacji w schemacie ciała.

2. Stymulacja czucia dotykowego przedniej powierzchni ciała z akcentem na stawach.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie długości, rozmiaru i granic ciała.
• Aktywizacja kinestetycznej świadomości i granic własnego fizycznego ja.
• Uświadomienie połączeń środka ciała z kończynami i wzmocnienie orientacji w schemacie ciała.

3. Stymulacja bocznych powierzchni ciała.

Cel ćwiczenia:

• Stymulacja kinestetycznej świadomości bocznych powierzchni ciała.
• Uświadomienie miejsca (strefy), w którym łączy się przód i tył ciała.

4. Rozciąganie kończyn górnych i dolnych.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie i zróżnicowanie długości, rozmiaru i granicy każdej kończyny.
• Stymulacja schematu odruchu podciągania rąk.
• Aktywizacja ciałek Rufiniego.

5. Stymulacja środka ciała (7-3-1).

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie środka ciała.
• Stymulacja funkcjonowania organów wewnętrznych.
• Aktywizacja mechanizmu balansowania i wewnętrznej równowagi.
• Rozluźnienie systemu jelitowego, głaskanie brzucha pomaga uwolnić gazy i ułatwia wypróżnienie.
• Aktywizacja neurosensomotorycznych punktów odruchu Moro.

6. Uświadomienie ciału kierunku wzrostu skóry (praca z segmentami i całą powierzchnią rąk i nóg wraz z rozciąganiem). (1-3-3-3)

Cel ćwiczenia:

• Aktywizacja układu krążenia i limfatycznego.
• Aktywizacja sensoryki kończyn górnych i dolnych.
• Uaktywnienie oddychania skórnego, detoksykacja i oczyszczanie skóry.
• Stymulacja skóry i mięśni przy zaburzeniach sensorycznych.

7. Aktywizacja czucia głębokiego – uciski taktylne.

Cel ćwiczenia:

• Stymulacja układu proprioceptywnego.
• Aktywizacja interakcji między skórą a mięśniami, mięśniami i ścięgnami, ścięgnami i kośćmi.
• Złagodzenie zaburzeń sensorycznych.
• Obejmowanie i ucisk daje dziecku poczucie bezpieczeństwa.

8. „Wstęga Möbiusa”- znak nieskończoności na poszczególnych segmentach kończyn i całych kończynach.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie segmentarnej budowy ciała.
• Dostarczenie wrażeń kinestetycznych i sensorycznych.
• Łagodzenie zaburzeń sensorycznych i działanie uspokajające.

9. Rozciąganie stawów i segmentów kd i kg

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie i zróżnicowanie długości, rozmiaru i granicy każdej kończyny.
• Uświadomienie segmentarnej budowy ciała.
• Stabilizacja napięcia mięśniowego.
• Aktywizacja zdolności do rotacji – ciałka Vater Paciniego.
• Aktywizacja receptorów ścięgnistych Golgiego i ciałek Rufiniego.

10. Obwodzenia kończyn górnych i dolnych

Nadgarstek

Łokieć

Ramię

Staw skokowy

Staw kolanowy

Staw biodrowy

Cel ćwiczenia:

• Poprawa ruchomości stawów.
• Aktywizacja układu proprioceptywnego.
• Aktywizacja odruchu balansowania – znalezienie punktu równowagi

11. „Wstęga Möbiusa” obu biodrami.

Cel ćwiczenia:

• Zwiększenie mobilności ciała i stymulacji rotacji.
• Rozluźnienie kinestetycznej pamięci stresowej.
• Stymulacja układu proprioceptywnego.

12. Stymulacja przepony (dwa sposoby).

Cel ćwiczenia:

• Stymulacja układu proprioceptywnego.
• Stymulacja przepony i mechanizmu interakcji pomiędzy odruchami Pereza i Galanta.
• Pobudzenie i normalizacja pracy układu pokarmowego.
• Stymulacja mięśni oddechowych.

13.„Wstęga Möbiusa” na klatce piersiowej

Cel ćwiczenia:

Stymulacja mięśni oddechowych.

• Działanie uspokajające i usuwające napięcie.
• Pobudzenie receptorów skóry.

14. Rozciąganie naprzemiennie przedniej powierzchni tułowia.

Cel ćwiczenia:

• Wzmocnienie sensomotorycznego odczuwania schematu odruchu pełzania.
• Aktywizacja odruchu skracania i rozciągania tułowia.
• Aktywizacja pierwszej strategii rozwoju ruchowego – promieniowanie od środka ciała.

15. Praca z receptorami głowy

Cel ćwiczenia:

• Zwiększenie ruchomości odcinka szyjnego kręgosłupa.
• Rozluźnienie napięcia mięśni w okolicy karku.
• Niwelacja odruchu ochrony ścięgien.
• Aktywizacja schematu odruchu ustalenia głowy.

Kroki terapii – tył

1. Stymulacja czucia dotykowego tylnej powierzchni ciała.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie długości i rozmiaru kończyn oraz granic ciała.
• Rozluźnienie odruchu ochrony ścięgien.

2. Stymulacja czucia dotykowego tylnej powierzchni ciała z zatrzymaniem na stawach.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie długości i rozmiaru kończyn oraz granic ciała.
• Rozluźnienie odruchu ochrony ścięgien.
• Stymulacja układu proprioceptywnego

3. „Wstęga Möbiusa”

W obszarze biodrowo-lędźwiowym

Pomiędzy łopatkami

Na całych plecach

Cel ćwiczenia:

• Pobudzanie sensoryki w okolicy bioder, pośladków i łopatek.
• Działanie uspokajające, usunięcie napięcia mięśniowego w okolicy krzyża, bioder i barków.
• Stymulacja odruchów Pereza i Galanta oraz odruchu stabilności.
• Dostarczanie wrażeń kinestetycznych i sensorycznych.

4. Rozciąganie naprzemiennie tylnej powierzchni tułowia.

Cel ćwiczenia:

Aktywizacja pierwszej strategii rozwoju ruchowego-promieniowanie od środka ciała.

Aktywizacja odruchów grzbietowych Pereza i Galanta.

5.„Wstęga Möbiusa”- na kończynach dolnych.

Cel ćwiczenia:

• Uświadomienie segmentarnej budowy ciała.
• Dostarczenie wrażeń kinestetycznytch i sensorycznych.
• Łagodzenie zaburzeń sensorycznych i działanie uspokajające.

6. Obwodzenie stawów nóg:

Skokowego

Kolanowego

Cel ćwiczenia:

• Aktywizacja ruchomości w stawach skokowych i kolanowych.
• Aktywizacja układu proprioceptywnego.
• Stymulacja czucia głębokiego tylnej powierzchni ciała:
• Linie równoległe.

7. Stymulacja czucia głębokiego tylnej powierzchni ciała:

Linie naprzemienne.

Cel ćwiczenia:

• Aktywizacja układu proprioceptywnego.
• Aktywizacja odruchów grzbietowych Pereza i Galanta oraz odruchu prostowania tułowia.
• Aktywizacja mobilności kręgosłupa.
• Pobudzenie sensoryki tylnej powierzchni ciała.

8. „Wstęga Möbiusa” na całym ciele.

Cel ćwiczenia:

• Aktywizacja układu proprioceptywnego.
• Aktywizacja odruchów grzbietowych Pereza i Galanta oraz odruchu prostowania tułowia.
• Aktywizacja mobilności kręgosłupa.
• Pobudzenie sensoryki tylnej powierzchni ciała.

9. Leniwy lew (dodatkowo).
10. Powrót do leżenia przodem.

opracowała: Anna Witkowska