ONOMATOPEJE CZYLI WYRAŻENIA DŹWIĘKONAŚLADOWCZE

Wyrazy dźwiękonaśladowcze (onomatopeje) to łatwe do wymawiania sylaby i zbitki głosek. Onomatopeje zastępują pierwsze wyrazy małego dziecka i pozwalają na kontakty werbalne z osobami z najbliższego otoczenia. Stanowią one także sylaby i późniejsze słowa. Onomatopeje wyrażają w sposób naturalny otaczające nas zjawiska słuchowe. Są pierwotnymi, naturalnymi słowami dziecka, powiązanymi z określonym znaczeniem.

Wyrazy dźwiękonaśladowcze można wykorzystać z zabawie z dzieckiem. Do zabawy można wykorzystać wszelkiego rodzaju klocki, obrazki, ilustracje, zabawki, sylwety zwierząt.

Wszelkie werbalizowane zabawy z najmłodszymi oparte na wyrazach dźwiękonaśladowczych odgrywają ważną rolę w w kształtowaniu mowy dziecka, ponieważ:

• stanowią ważny etap kształtowania się mowy
• są pierwszym językowym kontaktem dziecka z otoczeniem
• ćwiczą cały aparat mowy: oddychanie, foancję (głos), prozodię ( melodię, akcent i rytm mowy), , słuch fonematyczny i koordynację narządów mowy, artykulację
• rozwijają wszystkie najważniejsze funkcje mowy
• zastępują wyrazy zbyt trudne dla dziecka łatwiejszymi do wymówienia, przez co dziecko dość szybko odnosi swe pierwsze sukcesy.

Przykłady wyrażeń dźwiękonaśladowczych

Odgłosy zwierząt:

• krowa muuu
• baran beee
• koza meee
• świnka kwi kwi kwi
• kukułka ku ku ku
• indyk gul gul gul
• gąska gę, gę, gę
• osa bzz, bzz
• rybka plum, plum, plum
• wrona kra, kra, kra
• bocian kle, kle, kle
• kura ko, ko, ko
• kaczka kwa, kwa, kwa
• pies hau, hau, hau
• żaba kum, kum, kum
• wróble ćwir, ćwir, ćwir
• sowa uhu, uhu, uhu

Odgłosy pojazdów:

• samochód jedzie brum, brum, brum
• samochód trąbi pi-bi
• straż pożarna e-u
• karetka pogotowia i-u
• policja e-o
• dzwonek roweru dzyń, dzyń, dzyń

Głosy ludzi:

• śpiew la, la, la
• płacz e, e, e
• śmiech ha, ha, ha
• podskoki hop, hop, hop

Odgłosy przedmiotów:

• pukanie puk, puk, puk
• mały zegar cyk, cyk, cyk
• zegar ścienny tik-tak
• dzwon bim-bam
• budzik dry, dry, dry
• czajnik iiiiii
• nożyce ciach, ciach

Ogłosy instrumentów:

• bębenek bum, bum ,bum
• trąbka trata-ta
• gitara plum, plum
• flet fi, fi, fi
• cymbałki bim, bim, bim

Dźwięki sytuacyjne:

• strzelanie pif-paf
• zmarznięte dłonie chu, chu, chu
• piłka w bramce gol
• kapanie wody kap, kap, kap
• zimno brrr
• rozmowa przez telefon halo, halo
• usypianie dziecka aaa, aaa
• uciszanie ćśśś
• wołanie kota kici, kici
• wiatr szszsz

ZESTAW ĆWICZEŃ LOGOPEDYCZNYCH NA LATO

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE WARGI

 Wymawianie po kilka razy głoski u a potem i.

 „Cmokanie” i „gwizdanie” na przemiennie.

 „Bąbelkowa szklanka wody” – dmuchanie przez rurkę w szklance z wodą.

 „Pociąg samogłosek” – wymawianie (kilkakrotnie) samogłosek połączonych. w pary: a- i -a –i; a-u a -u; u -i- u-i; i- a- i-a; i-u -i-u; u- a u-a.

Zestaw ćwiczeń mimicznych z lusterkiem

 usta wesołe, smutne, obrażone

 wciąganie i wypychanie warg

 przygryzanie warg zębami

 rybi pyszczek

 gwizdanie

 całuski

 dzióbki ptasie

 rozciąganie warg poprzez cofniecie kącików ust jak przy wymowie i,

 układanie wargi górnej na dolną i odwrotnie,

 wysuwanie warg do przodu, ściągniecie ich w ryjek i przesuwanie w kierunku kącików ust,

 parskanie, cmokanie wargami,

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE JĘZYK

„Sprzątający język”:

 Wysuwanie języka z jamy ustnej i kierowanie go w stronę kącików ust na przemian

 Dotykanie czubkiem języka każdego zęba szczęki i żuchwy.

 Przesuwanie czubkiem języka po zewnętrznej powierzchni zębów.

 Oblizywanie warg podczas coraz szerszego ich otwierania.

 Wysuwanie język jak najdalej z ust i chowanie go jak najgłębiej do jamy ustnej.

 Unoszenie czubka języka do wałka dziąsłowego i mocne dmuchanie.

 „Młotek” – szybkie wypowiadanie głoski [l] dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy.  „Trzepanie dywanów” – szybkie i kilkukrotne uderzanie językiem o górną wargę wybrzmiewając [ly].

 „Piosenkarz” – śpiewanie różnych melodii na sylabach, poruszając jedynie językiem – nie brodą, przy szeroko otwartych ustach: la, la, la, lo, lo, lo, le, le, le, lu, lu, lu, ly, ly, ly.

 „Sklejanie pierogów” – nagryzanie brzegów języka zębami (masaż) i rozciąganie języka).

 „Wyżymaczka” – przeciskanie języka przez maksymalnie zbliżone do siebie zęby.

 „ Konik” – kląskanie czubkiem języka o podniebienie twarde (zmiana układu warg jak przy głosce u – i.

 Karabin maszynowy” – wielokrotne, energiczne wypowiadanie [ttt], [ddd], [td] [tdn] (najpierw wolno, potem coraz szybciej) dotykając czubkiem języka o górny wałek dziąsłowy przy szeroko otwartych ustach, potem sylaby:

 .Wyrazy dźwiękonaśladowcze – naśladowanie odgłosów zaczynając od szeptu:

gra na trąbce – tra ta ta, tru tu tu, tre te te,

zepsuty karabin maszynowy – tr tr tr, dr dr dr,

groźny pies – wrr, wrr, wrr, traktor – tur tur tur, tyr tyr tyr, pyr pyr pyr,

fruwające ptaki – fru, fru, fru,

ćwierkające wróble – ćwir, ćwir, ćwir,

świnka – chrum, chrum,

zatrzymanie konia – pr, pr, śpioch – chr, chr, chr,

dzwonek – dryń, dryń,

szorowanie zębów – szuru, szuru,

zapalanie światła – pstryk,

pękający balonik – trach, wrona – kra, kra, samochód – brum, brum.

ĆWICZENIA ODDECHOWE

 „Wyścig myszek” – dmuchanie przez słomkę na papierową myszkę, która idzie po torze narysowanym na arkuszu papieru.

 „Spacer po łące”- podchodzenie do kwiatów i wąchanie ich.

 „Odgłosy pociągu”- pociąg stoi gotowy do odjazdu, lokomotywa sapie – pf, pf, pf, pociąg powoli rusza i jedzie coraz szybciej – cz, cz, cz.

 przenoszenie małych kawałków bibuły lub kawałków papieru z jednego miejsca na drugie z wykorzystaniem rurki ( na wdechu bez pomocy rąk );

 ćwiczenia polegające na wprawianiu w ruch lekkich przedmiotów za pomocą dmuchania

 powtarzanie zdań na jednym wydechu,

 powtarzanie zdań szeptem- staranna wymowa samogłosek.

ĆWICZENIA USPRAWNIAJĄCE PODNIEBIENIE MIĘKKIE

 „Chrapanie”- na wdechu i wydechu.

 „Ziewanie”.

 Wymawianie połączeń głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami, np. ga, go, ge, gu, gy, gi, gą, gę, ka, ko, ke, ky, ki, ku, ak, ok, ek, ik, yk, uk…

 Wypowiadanie sylab: aga, ogo, ugu, eke, yky, ygy, iki, Igi, ago, egę itp.

 głębokie oddychanie : wdech przez nos, wydech przez usta,

ĆWICZENIA POLICZKÓW 

 „Rybka”- wciąganie policzków.

 „Gruba żabka”- nadymanie policzków.

 Naprzemiennie „Rybka” – „Gruba żabka”.

 Nabieranie powietrza w usta, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego na zmianę.

 Wypychanie policzków językiem

 „Rechot żaby” – ćwiczenia mięśni policzków. Dzieci nadymają policzki i zatrzymują w nich powietrze. Następnie naciskają policzki palcami wskazującymi i wolno wypuszczają powietrze.

 „Małpki” – ćwiczenia warg. Dzieci ścigają usta i wysuwają je do przodu, przesyłają całuski. Następnie przesuwają wargi w lewo, a następnie w prawo – robią uśmieszki jednostronne. 

WIERSZYKI ĆWICZĄCE JĘZYKI 

Zwierzęce gadanie

Co mówi bocian, gdy żabkę zjeść chce? —Kle, kle, kle.
Co mówi żaba, gdy bocianów tłum? —Kum, kum, kum.
Co mówi kotek, gdy mleczka by chciał? —Miau, miau, miau
Co mówi kura, gdy znosi jajko? —Ko, ko, ko.
Co mówi kogut, gdy budzi się w kurniku? —Ku-ku-ryku.
Co mówi koza, gdy jeść jej się chce? —Me, me, me.
Co mówi krowa, gdy brak jej tchu? —-Mu, mu, mu.
Co mówi piesek, gdy kość zjeść by chciał? —Hau, hau, hau.
Co mówi baran, gdy spać mu się chce? —-Be, be, be.
Co mówi ryba, gdy powiedzieć chce?
Nic! Przecież ryby nie mają głosu!

„ Myszki” – wierszyk utrwalający głoskę  „sz” w sylabach

Myszek sto do norki szło:            SZO, SZO, SZO          SZO, SZO, SZO

Wtem wybiegły koty dwa:           SZA, SZA, SZA           SZA, SZA, SZA

A, że były bardzo złe                   SZE, SZE, SZE            SZE, SZE, SZE

To złapały myszki dwie               SZE, SZE, SZE            SZE, SZE, SZE

Potem jeszcze zjadły trzy            SZY, SZY, SZY            SZY, SZY, SZY

I ostrzyły ciągle kły                     SZY, SZY, SZY            SZY, SZY, SZY

Ale, że im brakło tchu                 SZU, SZU, SZU           SZU, SZU, SZU

Nie złapały wszystkich stu          SZU, SZU, SZU           SZU, SZU, SZU

„ Chory miś” – usprawnianie podniebienia miękkiego.

CHA, CHA, CHA CHA, CHA, CHA
To Halinka misia ma.
Ale misia boli głowa,
Bo misio się rozchorował.
Kaszel cięgle mu przeszkadza ( kasłanie)
Więc pan doktor mu doradza:
Gardło płukać ( naśladować płukanie gardła),
Miodek jeść ( wysuwać i chować głęboko język)
I tabletek łykać sześć ( przełykanie śliny 6 razy).
Miś przestrzega zalecenia,
Lecz wciąż ziewa z osłabienia ( ziewanie).
Ciągle kicha ( kichanie), 
parska ( parskanie), 
sapie  (wciąganie powietrza przez usta, przy zatkniętym nosie),
A jak zaśnie, mocno chrapie ( chrapanie)

ZABAWA UTRWALAJĄCA PRAWIDŁOWĄ WYMOWĘ WYWOŁANYCH GŁOSEK

Utrwalając prawidłową wymowę głoski, która została wywołana w gabinecie logopedycznym, warto oprzeć się na zabawie, jako aktywności najbliższej dziecku w wieku przedszkolnym. Dodatkowo, jeśli dziecko będzie miało możliwość współtworzenia pomocy niezbędnych do jej przeprowadzenia, możemy mieć pewność, że radość  będzie ogromna, a efektywność naszej pracy zdecydowanie zwiększona. Dlatego zachęcam do stworzenia „głodomora” i pożywienia dla niego. W mojej propozycji jest to Pan Smok lubiący zjadać owieczki i jajka sadzone.

Jak się bawić? Otóż nic prostszego. Rysujemy i wycinamy sylwetę „głodomora”. Może to być również piesek zjadający kości, króliczek i marchewki itp. Przyklejamy sylwetę do pudełka lub butelki  z wyciętym otworem i zaczynamy . Za każdym razem, kiedy dziecko będzie chciało nakarmić swoje zwierzątko, musi powtórzyć utrwalaną głoskę, sylabę lub wyraz z utrwalaną głoską.  Przykładowo, gdy utrwalana głoska to „s” schemat będzie wyglądał następująco:

• sss
• sa, se, sy, so, su, si
• es. ys, os, us, is
• asa, ese, ysy, oso, usu, isi
• sanki, sekunda, Sylwia, sowa, suwak
• kasa, wyspa, pepsi, pusto, wosk
• las, pies, mus, cis, kłos
  

Miłej zabawy!

ZABAWY  SŁUCHOWE

Zabawy słuchowe rozwijają ogólną percepcję słuchową dziecka, wzbogacają jego wrażliwość na  mowę, a tym samym wpływają na jej poprawność nie tylko w aspekcie fonetycznym, ale także  gramatycznym i leksykalnym. Pomagają również dziecku prawidłowo akcentować, mówić  w różnym tempie i  bardziej ekspresyjnie.   

Dzieci młodsze

• Wsłuchiwanie się w dźwięki i odgłosy z otoczenia.
• Identyfikowanie odgłosów dochodzących z otoczenia (sali, ulicy, podwórka, lasu itp.)
• Wspólne z dzieckiem zabawy z wykorzystaniem grzechotek, pozytywek, pokrywek, instrumentów perkusyjnych.

• Wytwarzanie i rozpoznawanie odgłosów, dźwięków wytwarzanych poprzez np.  potrząsanie  pudełeczek (groch, kasza, kamyki itp.).

• Rozpoznawanie natężenia dźwięku, głośności (cicho-głośno) jego źródła, kierunku.
• Rozpoznawanie ilości usłyszanych dźwięków – wygrywanie ich ilości np. na bebenku.
• Różnicowanie i naśladowanie odgłosów zwierząt (np. nagranych na płycie)

– koza – me, me, me,

– kot – miau, miau, 

– pies – hau, hau, hau,

– baran – bee, bee, bee,

– krowa – mu, mu, mu,

– koń – iha, iha, ihaaa,

– kukułka- kuku, kuku itp.

Dzieci  starsze  (5-6 latki)

Ćwiczenia słuchowe u dzieci starszych powinny wiązać się już z funkcją mowy. Wykorzystujemy  także zabawy i ćwiczenia proponowane dla dzieci młodszych. Przygotowując dziecko do podjęcia  nauki w szkole staramy się uwrażliwić je na łączenie obrazu graficznego z jego strukturą dźwiękową, rozróżnianie dźwięków poprawnych i zdeformowanych, eksponowanie prozodycznych elementów mowy (akcent, tempo, intonacja).

A n a l i z a   i   s y n t e z a   w y r a z o w a   

– rysowanie tylu kółeczek ile jest wyrazów w zdaniu,

– wyodrębnienie określonego wyrazu ze zdania,

– układanie zdania z podanym wyrazem,

– przedstawienie zdania za pomocą obrazu graficznego np.  za pomocą pasków papieru, żetonów,

A n a l i z a   i   s y n t e z a   s y l a b o w a

– wyklaskiwanie, wystukiwanie sylab,

– rzucanie piłeczki do kosza z jednoczesnym wybrzmiewaniem sylaby,

– rozpoznawanie danej sylaby wśród innych,

– liczenie sylab w wyrazie,

– wydzielanie sylab w wyrazach przy śpiewaniu z marszem,

– kończenie wyrazów rozpoczynających się na daną sylabę,

– rozwiązywanie rebusów obrazkowych,

– rysowanie, wycinanie, wskazywanie przedmiotów, w których nazwach są określone sylaby.

A n a l i z a   i   s y n t e z a   g ł o s k o w a

– wyróżnianie i wybrzmiewanie samogłosek i spółgłosek w nagłosie,

– grupowanie obrazków, których nazwy zaczynają się daną głoską,

– odróżnianie głosek od innych przez np. klaskanie, gdy słyszy się daną głoskę,

– tworzenie wyrazów na podstawie podanej głoski początkowej,

– wyodrębnianie końcowej głoski w słowach (bez głosek miękkich dźwięcznych i nosowych),

– wysłuchiwanie i wybrzmiewanie głosek w nagłosie, śródgłosie i wygłosie wyrazu

– wyodrębnienie podanej głoski w różnych pozycjach wyrazów,

– liczenie głosek w wyrazach,

– różnicowanie wyrazów różniących się jedna głoską np. bułka – półka, domek – Tomek, góra – kura, bal – pal, bąk – pąk, dama – tama, biurko – piórko, koza – kosa, rak – lak, sale – szale, tacka – taczka, kos – kosz itp.

ZIMOWY ZESTAW ZABAW LOGOPEDYCZNYCH

„Zabawa w śnieżki”

Nasze „śniegowe kulki”, to piłeczki do ping – ponga. Kładziemy dużo piłeczek na stole. Teraz rzucamy „śniegowe kulki”, czyli dmuchamy na piłeczki tak, by jak najszybciej spadły ze stołu. Potem zaczynamy bitwę na śnieżki. Jedna z nich leży na środku stołu (piłeczka). Proponujemy, by nasza pociecha pierwsza rzuciła „śnieżką”, czyli spróbowała bez użycia rąk, tylko dmuchając, zrzucić piłeczkę ze stołu. My staramy się  „oddmuchiwać” i nie pozwalamy, by piłeczka spadła.

Brrr! Rozgrzewamy się!

Ale zimno! Wróciliśmy ze spaceru i musimy się rozgrzać! Powtarzamy cichutko : brrr. Oj, wciąż jesteśmy zmarznięci! Powtarzamy głośno: dddddd,  brrrrrrr.

A najbardziej zmarzły rączki. Jak je rozgrzać?  Spróbujmy podmuchać – dmuchamy na ręce długo i jednostajnie. Nie pomaga… Może inaczej? Będziemy szybko dmuchać! – krótkie, rytmiczne wydechy – dmuchanie raz na jedną dłoń, raz na drugą. Może chuchanie rozgrzeje nasze ręce? Chuchamy raz na jedną, raz na drugą dłoń – hu, hu, hu…

„Tańczące płatki śniegu”

Z papieru wycinamy śnieżynki o różnych kształtach (szerokość około 6 cm). Zawieszamy je na nitkach. Wieje lekki, zimowy wietrzyk. Śnieżynki tańczą na wietrze. Za pomocą oddechu, wraz z dzieckiem dmuchamy na papierowe śnieżynki, starając się jak najdłużej utrzymać je w ruchu . Wydech nie musi być silny, tylko długi. Teraz zrywa się gwałtowny wicher. Mocniej dmuchamy, śnieżynki tańcują.

„Zimowy krajobraz” 

Przygotowujemy plastikową rurkę oraz wycięte z papieru różnej wielkości, białe kółka – to będą nasze śnieżynki. Na stole  kładziemy niebieską kartkę – to będzie nasze tło.  Przy pomocy plastikowej rurki włożonej do buzi, dziecko przenosi śnieżynki (po jednej) i układa na kartce. Wymaga to dotknięcia i przyssania każdego kółeczka do rurki oraz przeniesienia go. Nie wolno używać rąk!

„Kulig”

Wybierzmy się w szaloną podróż saniami, ciągniętymi przez koniki. Możemy wykorzystać nasze ulubione piosenki, szybkie utwory muzyczne. Gdy gra muzyka, koniki cwałują, gdy cichnie, koniki zatrzymują się i parskają: wraz z wydechem, z wysuniętymi i zamkniętymi wargami. Podczas parskania  wargi powinny drgać. Koniki rżą: iiiichachaaa (powtarzamy)!!! Znów gra muzyka – koniki pędzą. Muzyka milknie –  koniki kląskają: przyklejanie i odrywanie języka od podniebienia górnego, połączone z dźwiękiem kląskania – na zmianę szybko, wolno, szybko, wolno. Koniki zgłodniały i muszą coś zjeść: koniki przeżuwają sianko (ruchy żuchwą, naśladujące przeżuwanie).

„Rzucanie śnieżkami do celu”

Wyobraźmy sobie, że wokół nas jest mnóstwo białego, puszystego śniegu. Lepimy z niego małą kulę. Nabieramy śniegu (naśladujemy ruch zagarniania) i rzucamy: a- śnia, e-śnie, o-śnio, u-śniu, i-śni, y-śni (wypowiadając z przedłużeniem samogłoski). Zachęcamy dziecko do powtarzania. Kule spadają na ziemię: bum, bum, bum…

Znowu lepimy śnieżkę ze śniegu i rzucamy (powtarzając rytmicznie): śnia, śnie, śnio, śniu, śnia, śnie, śnio, śniu. Kule ponownie ląduja na ziemi: bam, bam,bam… . A teraz – uwaga! – jeszcze raz rzucamy śnieżki : a-sma, e-sme, o-smo, u-smu, i-smy, y-smy (wypowiadając z przedłużeniem samogłoski). Głośno spadają na ziemię: bom, bom, bom..

BAJECZKA LOGOPEDYCZNA

(ćwiczenia usprawniające pracę narządów artykulacyjnych)

 „Spacer świnki”

Na wiejskim podwórku mieszkała mała świnka – Chrumoczka (naśladujemy odgłos świnki). Była ona bardzo ciekawa wszystkiego, co się wokół niej dzieje (otwieramy szeroko buzię i językiem oblizujemy wargę górną i dolną, robiąc koło), dlatego też postanowiła sprawdzić, co robią inne zwierzątka i wybrała się na spacer. Na łące spotkała krowę, która jadła smaczną trawę (naśladujemy ryk krowy i ruszamy ustami, tak jakbyśmy coś przeżuwali). Niedaleko krowy, na polanie, hasał koń Siwek razem ze swoim małym źrebaczkiem (kląskamy, jak konie). Świnka przywitała się ze zwierzątkami i poszła dalej, kiedy doszła do lasu, usłyszała wołanie sowy (naśladujemy sowę u-hu-u-hu). Zdziwiła się, bo przecież sowy w dzień śpią, jednak ta powiedziała jej, że obudził ją dźwięk wozu strażackiego, który jechał w stronę podwórka świnki (na przemian rozciągamy wargi i-o-i-o, można głośno –potem coraz ciszej). Chrumoczka bardzo się wystraszyła i pobiegła do swojego domu (dyszymy jak w trakcie męczącego biegu, wysuwamy język, otwieramy usta). Kiedy świnka dobiegła na miejsce okazało się, że strażacy gasili pożar kurnika, biedne kurki rozbiegły się po całym podwórku, głośno gdacząc (naśladujemy kurki ko-ko), a gospodarz pędził za nimi, usiłując je wszystkie policzyć (otwieramy buzię i liczymy języczkiem wszystkie zęby u góry i na dole). Na szczęście wszystko dobrze się skończyło, wszystkie kury się znalazły. Gospodarz podziękował strażakom za pomoc, a jego córka przesłała na pożegnanie buziaki (cmokamy, ściągając mocno wargi). Chrumoczka była taka zmęczona, że położyła się w swojej ulubionej kałuży i zasnęła, głośno chrapiąc (otwieramy usta i chrapiemy).

autor: Joanna Daniel

ODDYCHANIE A MOWA

Pamiętajcie – prawidłowy, zdrowy oddech – to oddech nosem. Nie ustami!

Co się dzieje, jeśli dziecko stale/ często oddycha ustami?

• utrwala się nieprawidłowa pozycja języka w jamie ustnej – przy otwartej jamie ustnej język biernie płasko leży na dnie jamy ustnej, co ogranicza ruchomość i osłabia pionizację języka;

• istnieje wysokie ryzyko tzw. wymowy międzyzębowej – jest to wymowa głosek z językiem wsuniętym między zęby (poza jamą ustną);

• występuje duże prawdopodobieństwo wadliwej wymowy głosek, które wymagają pionizacji języka (sz, ż, cz, dż, l, r, t, d);

• praca oraz napięcie mięśni języka i warg ulegają osłabieniu;

• istnieje ryzyko wad zgryzu – język, który stale spoczywa ułożony płasko na dole jamy ustnej lub wręcz wypada z ust oddziałuje na zęby, z niby niewielką, ale stałą siłą nacisku, powodując wady zgryzu (przodozgryz, zgryz otwarty, wychylenia zębów lub całych łuków zębowych, zęby rotujące do wewnątrz);

• utrwalają się nieprawidłowe funkcje połykania i żucia – wymagają one pełnej sprawności i pionizacji języka;

• rozwój kości twarzoczaszki ulega zaburzeniu.

Jakie mogą być przyczyny oddychania ustami zamiast nosem?

• przerost trzeciego migdała – jedna z najczęstszych przyczyn. Jeśli mamy takie podejrzenie, należy wykonać badanie endoskopowe lub nasofiberoskopię u laryngologa. Przerost trzeciego migdała, oprócz nieprawidłowego oddychania może prowadzić do niedosłuchu, wadliwej wymowy niektórych głosek oraz zmiany barwy głosu dziecka na grubszy, chrapliwy;

• inne patologiczne zmiany w jamie nosowej, np. polipy;

• alergie – nos zatkany stale katarem alergicznym uniemożliwia prawidłowy oddech i dziecko oddycha ustami;

• obniżone napięcie mięśniowe – kiedy mięśnie aparatu artykulacyjnego są zbyt słabe, żuchwa opada, wargi nie zamykają się i kształtuje się ustny tor oddechowy;

• często również może być nawykowe – np. wykształcone poprzez częste podawanie smoczka, butelki, niekapka – używanie tych przedmiotów bardzo utrwala ustny tor oddechowy, nawet jeśli drogi oddechowe są drożne;

• często spotyka się też sytuacje, kiedy po usunięciu trzeciego migdała jama nosowa jest już drożna, ale zostaje nawyk otwartych ust.

          Jeśli  dziecko oddycha ustami i ma problemy logopedyczne, w pierwszej kolejności należy udać się do laryngologa, by sprawdzić przyczynę. Po usunięciu/ leczeniu przyczyny należy jak najszybciej rozpocząć terapię logopedyczną. Są oczywiście przypadki (mniejszość, ale są), że otwarte usta nie wpłyną negatywnie na wymowę. Ale nawet wówczas, wskazane są ćwiczenia wzmacniające mięśnie artykulacyjne.

Ćwiczenia oddechowe wykonujemy:

• w przewietrzonym pomieszczeniu

• przed jedzeniem lub 2–3 godziny po posiłku

• systematycznie 2–3 razy dziennie przez ok. 2–3 min

• przedłużanie wydechu nie może być zbyt długie, bo może opróżnić płuca z tzw. „powietrza zapasowego”

 PRZYKŁADY ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH PRAWIDŁOWY ODDECH

1. Chłodzenie gorącej zupy.

2. Wąchanie kwiatów, zapachów, potraw, kosmetyków.

3. Dmuchanie na zmarzniętą szybę, chuchanie na złączone dłonie.

4. Zdmuchiwanie kropli deszczu, płatków śniegu, piórek, listków.

5. Nadmuchiwanie balonów.

6. Nabieranie powietrza nosem przy zamkniętej buzi i wypuszczanie przy jednoczesnej artykulacji głoski np. /s/ lub /f/.

7. Zdmuchiwanie chrupek, piłeczek, kawałków waty z gładkiej a następnie szorstkiej powierzchni.

8. Dmuchanie na płomień świecy tak, aby go nie zgasić.

9. Puszczanie baniek mydlanych.

10. Dmuchanie na wiatraczki, w gwizdki.

11. Gwizdanie.

12. Dmuchanie na wycięty z papieru grzebień, od strony lewej do prawej, tak, aby na jednym wydechu wychyliły się wszystkie zęby grzebienia.

13. Oddychanie w pozycji leżącej z zabawką ułożoną na brzuchu.

14. Naśladowanie na jednym wydechu śmiechu różnych osób np. dziewczynka: hi, hi, hi, chłopiec: ha, ha, ha, staruszka: he, he, he, mężczyzna: ho, ho, ho.

15. Zabawy fonacyjne samogłoskami aaa…, ooo…., uuu…, eee.., yyy …, iii …

16. Liczenie na jednym wydechu 1, 2, 3, 4, 5….

NAJCZĘSTSZE WADY WYMOWY

• SYGMATYZM (seplenienie)

                Nieprawidłowa realizacja głosek dentalizowanych jednego, dwóch lub wszystkich trzech szeregów (szereg syczący s, z, c, dz; szereg ciszący ś, ź, ć, dź; szereg szumiący sz, rz, cz, dż). Najczęstszymi przyczynami występowania sygmatyzmu są nieprawidłowa budowa języka, wady zgryzu, niska sprawność narządów artykulacyjnych w tym brak pionizacji języka, upośledzenie słuchu, częste choroby dróg oddechowych, nieprawidłowe wzorce mowy.

• ROTACYZM

                Nieprawidłowa artykulacja głoski r. Najczęstszymi przyczynami występowania rotacyzmu są  anomalie w budowie języka, podniebienia twardego, anomalie zgryzowe, zbyt krótkie wędzidełko podjęzykowe, wady anatomiczne ograniczające ruchliwość języka, niedostateczne słuchowe różnicowanie dźwięków, nieprawidłowe wzorce mowy.

• KAPPACYZM, GAMMACYZM

                Nieprawidłowa artykulacja głosek tylnojęzykowych zwartych k, g, k’, g’. Najczęstszymi przyczynami występowania kappacyzmu i gammacyzmu jest słaba sprawność języka, zwłaszcza jego tylnej części. Zamiast zwarcia się tylnej części języka  z podniebieniem miękkim miejsce zwarcia przesuwa się do przodu jamy ustnej.

• RYNOLALIA (nosowanie)

                Nieprawidłowa artykulacja głosek ustnych (a,e,o,i,b,c,d,k,s,t,w,z )

i nosowych (ą,ę,m,n,ń,n’,m’). Do najczęstszych przyczyn nosowania można zaliczyć rozszczep podniebienia, wrodzone krótkie podniebienie, niedowłady i porażenia mięśni podniebiennych, niedrożność jamy nosowo-gardłowej spowodowanej przerostem śluzówki nosa, ostrymi i przewlekłymi stanami zapalnymi górnych dróg oddechowych, przerostem trzeciego migdałka, skrzywieniem przegrody nosowej.

• MOWA BEZDŹWIĘCZNA

                Nieumiejętność realizacji głosek dźwięcznych, zastępowanie głosek dźwięcznych (b,d,g,w,z,ź,ż,l,ł,r,m,n,j,dz,dź,dż+ samogłoski) bezdźwięcznymi (p, t,k,f,s,ś,sz,c,ć,cz,ch) oraz ich mylenie.  Do najczęstszych przyczyn występowania mowy bezdźwięcznej zalicza się niedokształcenie słuchu fonematycznego, niedosłuch, niedostateczna praca mięśni wiązadeł głosowych, które warunkują drgania, niedokształcenia kinestezji mowy odpowiedzialnej za czucie  ułożenia narządów mowy, uszkodzenia centralnego systemu nerwowego.

PRZYKŁADY ZABAW I ĆWICZEŃ USPRAWNIAJĄCYCH NARZĄDY ARTYKULACYJNE 

               Wyrazistość wymowy oraz umiejętność nabywania kolejnych głosek przez dziecko w znacznym stopniu zależy od sprawności narządów mownych. Ćwiczenia usprawniające motorykę narządów mownych tj. szczęki dolnej, warg, języka, podniebienia miękkiego są ważnym elementem wspomagającym prawidłowy rozwój artykulacji dziecka w wieku przedszkolnym. Rodzice z powodzeniem mogą pomagać swojemu dziecku wykonując z nim ćwiczenia usprawniające pracę narządów mownych. Należy przy tym pamiętać o tym, że ćwiczenia narządów artykulacyjnych należy wykonywać systematycznie, najlepiej 5-10 min dziennie.

ZABAWY I ĆWICZENIA WARG I POLICZKÓW

Minki – naśladowanie min: wesołej – płaskie wargi, rozciągnięte od ucha do ucha, uśmiech szeroki, smutnej – podkówka z warg, obrażonej – wargi nadęte, zdenerwowanej – wargi wąskie.
Całuski – przesyłanie całusków, wargi wysunięte do przodu, cmokanie.
Rybka – wysuwanie warg do przodu  i rozszerzanie na końcu jak u ryb.
Zły pies – naśladowanie złego psa, unoszenie górnej wargi, wyszczerzanie  zębów, warczenie psa.
Echo – dobitne wymawianie samogłosek a, o, e, u, y, i
Masaż warg – nagryzanie zębami wargi dolnej, potem górnej.
Baloniki – nabranie powietrza i zatrzymanie go w wydętych policzkach, przesuwanie powietrza z jednego policzka do drugiego, balon pękł – dziecko palcami uderza w policzki.                                                 
Zajęczy pyszczek – wciąganie policzków do jamy ustnej.
Motorek – parskanie wargami, naśladowanie odgłosu motoru, traktora.
Wzywanie pomocy – wyraźne wymawianie samogłosek w parach: e-o – naśladowanie karetki pogotowia, i-u  – naśladowanie policji,  e-u  – naśladowanie straży  pożarnej.

ZABAWY I ĆWICZENIA JĘZYKA

Kotki – kotek pije mleko (szybkie ruchy języka w przód i w tył, kotek oblizuje się (czubek języka okrąża szeroko otwarte wargi).
Zmęczony piesek – naśladowanie pieska, który głośno oddycha i język  ma mocno wysunięty na brodę.
Szczoteczka – język to szczoteczka do zębów, która po kolei czyści zęby górne od strony zewnętrznej i wewnętrznej, a następnie zęby dolne z obu stron.
Łyżeczka – unoszenie przodu i boków języka,
Łopatka – wysuwanie płaskiego i szerokiego języka, itp.
Koniki – czubek języka uderza o podniebienie i opada na dół.
Żabka – dziecko z talerzyka zbiera płatki kukurydziane za pomocą czubka  języka, stara się wyciągnąć długi język, jak u żaby.
Język masażysta – czubek języka masuje delikatnie podniebienie, dziąsła na górze i dole, wargi, policzki od środka, próbuje rysować kreseczki, kółeczka.

ZABAWY I ĆWICZENIA PODNIEBIENIA MIĘKIEGO

Wdychanie powietrza nosem, wydychanie powietrza przez szeroko otwarte usta,

Kasłanie przy wysuniętym na zewnątrz jamy ustnej języku,

Energiczne wymawianie par sylab: uk-ku, ug-gu, ok.-ko, og-go, uku-ugu, oko-ogo, 

Płukanie gardła,

Chrapanie na wdechu i wydechu

Oddychanie wyłącznie przez nos lub wyłącznie przez usta

ciąganie policzków

• wymawianie połączeń – głosek tylnojęzykowych zwartych z samogłoskami; np.: ga,

go, gu, ge, gy, gi, gą, gę

ZABAWY I ĆWICZENIA SZCZĘKI DOLNEJ

Naśladowanie ziewania.
Wąchanie kwiatów – duży wdech nosem i wydech ustami z jednoczesnym wymawianiem głoski aaa (jako zachwyt), ooo (jako zdziwienie).
Chwytanie górnej wargi dolnymi zębami.
Opuszczanie i unoszenia dolnej szczęki. Wymawianie szerokiego a i przechodzenie do wymawiania a połączonego z głoską s (aaas).
Ruchy szczęki dolnej w prawo i w lewo przy wargach rozchylonych i zamkniętych.
Głęboki wdech nosem i wydech ustami z jednoczesną wymową głoski a, tak samo z wymową głoski o.

ROZWÓJ MOWY DZIECKA W WIEKU PRZEDSZKOLNYM

                   Okres swoistej mowy dziecięcej przypada na okres edukacji przedszkolnej  czyli dotyczy dzieci w wieku 3-7 lat
i charakteryzuje się dynamicznym rozwojem mowy oraz systematycznym wzbogacaniem słownika dziecka.

                   Dziecko 3-letnie

                   Mowę dziecka w tym wieku charakteryzuje zmiękczanie głosek s, z, c, dz choć zdarza się, że występują już one w niezmienionej formie.
Głoska „r” może zaś być zamieniana na „l”, „j”. Powinny być wypowiadane wszystkie samogłoski choć w mowie spontanicznej mogą być zamieniane a=o, e=a, i=y, oraz spółgłoski:

• wargowe (twarde i zmiękczone) – m, m’, b, b’, p, p’.

• wargowo-zębowe – f, f’, w, w’

• środkowo-językowe – ś, ź, ć dź, ń

• tylnojęzykowe – k, k’, g, g’

• szczelinowe – ch

• przedniojęzykowo-zębowe – t, d, n, z

• przedniojęzykowo-dziąsłowe – l, l’

• oraz j

Chociaż większość głosek w izolacji jest wypowiadana poprawnie, to w mowie spontanicznej występuje opuszczanie opuszczanie sylab końcowych i początkowych

(np. zupa midolowa), przestawki głoskowe (np. kolomotywa), zniekształcenie wyrazów (np. olompocik).

                   Dziecko 4 letnie

                   Powinno poprawie używać głosek s, z, c,dz nie zmiękczając ich. Może pojawić się głoska „r”, która po opanowaniu często zostaje nadużywana (np. mreko). Brak opanowania głoski „r” w tym wieku nie powinien nas jeszcze niepokoić. Głoski sz, ż, cz, dż dziecko może jeszcze zamieniać na s, z, c, dz.

                   Dziecko 5-letnie

                   Mowa dziecka jest już prawie całkowicie zrozumiała. Głoska „r” powinna już być poprawnie wymawiana choć często jest jeszcze zamieniana na”l”. Dziecko również prawidłowo artykułuje głoski sz, ż, cz, dż lecz nadal w mowie spontanicznej zamienia je na s, z,c,dz. Nadal występuje zjawisko upraszczania grup spółgłoskowych w nagłosie i śródgłosie wyrazu.

                   Dziecko 6-7-letnie

                   W wieku 6 lat mowa dziecka powinna być poprawna pod względem artykulacyjnym, a w wieku 7 lat również pod względem gramatycznym i składniowym. Jest to bardzo ważne, gdyż prawidłowa artykulacja jest jednym z głównych warunków decydującym o powodzeniu w szkole. Ma to wielkie znaczenie w procesie czytania i pisania co przekłada się na istotę słuchu fonematycznego.

JAKIE SĄ PRZYCZYNY PROBLEMÓW Z WYMOWĄ?

• Zbyt długie karmienie butelką

• Zbyt długie ssanie smoczka

• Ssanie kciuka

• Dłużej utryzmujący się katar

• Przerośniety trzeci migdał

• Problemy z przerośnietymi migdałkami podniebiennymi

• Infantylny sposób połykania – wsuwanie czubka języka między zęby

• Wada zgryzu

• Zbyt krótkie wędziedełko podjęzykowe lub wędzidełka wargowe

• Wczesna próchnica zębów mlecznych

• Rozszczep podniebienia/warg

• Nieprawidłowe oddychanie

• Niedosłuch

• Dostarczanie nieprawidłowych wzorców mowy (mówienie zdziecinniałe do dziecka)

KIEDY DO LOGOPEDY?

• Po ukończeniu 1 roku życia nie wypowiada nawet najprostszych słów tj. mama, tata, baba

• Mimo, iż skończyło 2 lata wypowiada tylko kilka słów i nie łączy ich razem

• Mając 3 lata mówi niezrozumiale dla otoczenia (często jedynie rodzice potrafią zrozumieć słowa czy zwroty)

• Ukończyło 4 lata a głoski s, z, c, dz wypowiada jako ś, ż, ć, dź (np.sanki-sianki), nie podejmuje pierwszych prób wymowy głosek sz, rz, cz, dż

• Ma 5/6 lat a w jego wymowie nie zauważysz żadnych prób wymowy głoski r

• W czasie mówienia wkłada język między zęby,

• Cały czas mówi przez nos

• Ma problemy ze słuchem lub nie rozumie, co do niego mówisz

• Budowa narządów artykulacyjnych odbiega od normy np. wady zgryzu, krótkie wędzidełko, rozszczep podniebienia, rozszczep warg)